महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजना
महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजना (MGNREGA)
परिचय:
महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजना (MGNREGA) ही भारत सरकारची एक महत्वाकांक्षी योजना आहे, जी २००५ साली सुरू करण्यात आली. या योजनेच्या माध्यमातून ग्रामीण भागातील प्रत्येक कुटुंबातील इच्छुक सदस्यांना दरवर्षी किमान १०० दिवस रोजगाराची हमी दिली जाते.
योजनेची उद्दिष्टे:
✅ ग्रामीण भागातील बेरोजगारी कमी करणे.
✅ मजुरांना शाश्वत उत्पन्नाचा स्रोत उपलब्ध करणे.
✅ गावातील पायाभूत सुविधा सुधारण्यासाठी श्रमप्रधान कामे करणे.
✅ महिला सशक्तीकरणाला चालना देणे.
✅ पर्यावरणीय शाश्वतता वाढवणे.
योजनेचे वैशिष्ट्ये:
📌 १०० दिवस रोजगार हमी: प्रत्येक पात्र कुटुंबाला वर्षाकाठी १०० दिवस रोजगाराची संधी.
📌 स्त्री-पुरुष समान वेतन: महिलांना पुरूषांच्या बरोबरीने समान मजुरी मिळते.
📌 मजुरी थेट बँक खात्यात: कामगारांना मजुरी थेट त्यांच्या बँक किंवा डाकघर खात्यात जमा केली जाते.
📌 कामगारांची निवड आणि तक्रार निवारण: गावातील मजुरांची निवड ग्रामसभा द्वारे होते आणि त्यांना कोणत्याही शोषणापासून संरक्षण दिले जाते.
📌 श्रमप्रधान कामांना प्राधान्य: जलसंधारण, वृक्षारोपण, रस्ते बांधणी, जलस्रोत विकास यासारख्या पायाभूत सुविधा निर्माण करणाऱ्या कामांना प्राधान्य.
योजनेच्या अंमलबजावणीची प्रक्रिया:
(१) अर्ज प्रक्रिया:
➡️ अर्जदाराने ग्रामपंचायतीकडे अर्ज सादर करावा.
➡️ कुटुंबातील १८ वर्षांवरील व्यक्ती अर्ज करू शकते.
(२) जॉब कार्ड जारी करणे:
➡️ पात्र लाभार्थ्यांना १५ दिवसांत जॉब कार्ड दिले जाते.
➡️ जॉब कार्डमध्ये कुटुंबातील सदस्यांची माहिती असते.
(३) काम मिळण्याची प्रक्रिया:
➡️ जॉब कार्ड असलेल्या व्यक्तीने रोजगारासाठी अर्ज करावा.
➡️ सरकार १५ दिवसांत रोजगार उपलब्ध करून देण्यास बांधील आहे.
(४) मजुरी आणि पारदर्शकता:
➡️ मजुरी १५ दिवसांच्या आत थेट बँक खात्यात जमा होते.
➡️ ग्रामपंचायतीकडून नियमित ऑडिट केले जाते.
महाराष्ट्रातील कामगिरी:
महाराष्ट्रात २०२३-२४ मध्ये १ कोटींपेक्षा अधिक मजुरांनी नोंदणी केली.
२०२३ मध्ये महाराष्ट्रात ४० लाखांहून अधिक कुटुंबांनी रोजगाराचा लाभ घेतला.
जलसंधारण आणि वृक्षारोपण यासारख्या १५ लाख प्रकल्पांवर काम सुरू.
महत्त्व:
✅ ग्रामीण रोजगार वाढ – स्थलांतर रोखण्यास मदत.
✅ महिला सबलीकरण – महिलांना ४५% रोजगार उपलब्ध.
✅ पर्यावरण सुधारणा – जलसंधारण व वृक्षारोपण प्रकल्प.
✅ ग्रामीण भागाचा विकास – पायाभूत सुविधा उभारणी.
आवश्यक कागदपत्रे:
📌 आधार कार्ड
📌 मतदान ओळखपत्र
📌 बँक खाते तपशील
📌 जॉब कार्ड
📊 इनफोग्राफिक्स (Infographics)
1. MGNREGA च्या मुख्य वैशिष्ट्यांची झलक:
[✔] १०० दिवस रोजगार हमी
[✔] स्त्रियांना समान वेतन
[✔] मजुरी थेट बँक खात्यात
[✔] जलसंधारण व पर्यावरणपूरक प्रकल्प
[✔] पारदर्शक अंमलबजावणी
2. जॉब कार्ड मिळवण्याची प्रक्रिया (Step-by-Step):
📝 अर्ज करा ➝ 🏡 ग्रामपंचायतीकडून जॉब कार्ड मिळवा ➝ 🔍 कामासाठी नोंदणी करा ➝ 🔨 रोजगार मिळवा ➝ 💰 मजुरी थेट बँक खात्यात जमा
3. महाराष्ट्रातील प्रगती:
📊 २०२३ मध्ये ४० लाखांहून अधिक कुटुंबांना रोजगार मिळाला
📊 १ कोटींपेक्षा जास्त मजुरांची नोंदणी
📊 १५ लाख पेक्षा जास्त जलसंधारण आणि वृक्षारोपण प्रकल्प