स्वच्छ भारत मिशन
स्वच्छ भारत मिशन – एक राष्ट्रव्यापी स्वच्छता मोहीम
(Swachh Bharat Mission – SBM)
योजनेचा उद्देश:
स्वच्छ भारत मिशन ही भारत सरकारने सुरू केलेली महत्त्वाकांक्षी योजना आहे, ज्याचा उद्देश म्हणजे संपूर्ण देशात स्वच्छता, स्वच्छ जीवनशैली, आणि खुले शौचमुक्त भारत घडवणे. या योजनेच्या माध्यमातून नागरिकांमध्ये स्वच्छतेबद्दल जागृती निर्माण करणे, शौचालयांचे बांधकाम करणे, कचरा व्यवस्थापन सुधारणे, आणि पर्यावरणपूरक पद्धतीने स्वच्छता राखणे हे मुख्य उद्दिष्ट आहे.
📌 महत्वाची वैशिष्ट्ये:
शौचालयांची निर्मिती व वापरासाठी प्रोत्साहन
ग्रामीण आणि शहरी भागात स्वच्छतेबद्दल जनजागृती
कचरा संकलन, वर्गीकरण आणि पुनर्वापर
प्लास्टिकमुक्त परिसर तयार करणे
लोकसहभागाच्या माध्यमातून अभियानाची अंमलबजावणी
🏁 योजनेची दोन टप्पे (Phases):
🔹 स्वच्छ भारत मिशन – ग्रामीण (SBM-G):
ग्रामीण भागात घरगुती शौचालयांचे बांधकाम
गाव खुले शौचमुक्त (ODF) घोषित करणे
ग्रामपंचायतीच्या माध्यमातून स्वच्छतेसाठी निधी
🔹 स्वच्छ भारत मिशन – शहरी (SBM-U):
शहरी भागातील स्वच्छता सुधारणा
सार्वजनिक शौचालये आणि ठोस व ओलावलेला कचरा व्यवस्थापन
स्मार्ट शहरांमध्ये आधुनिक स्वच्छता तंत्रज्ञानाचा वापर
👨👩👧👦 लाभार्थी:
संपूर्ण भारतातील नागरिक, ग्रामपंचायती, नगरपालिका, शाळा, सामाजिक संस्था
गरीब व वंचित कुटुंबांना शौचालय बांधण्यासाठी आर्थिक मदत
शहरी भागात राहणाऱ्या लोकांसाठी सार्वजनिक स्वच्छता सुविधा
🧻 शौचालयासाठी अनुदान:
ग्रामीण भागात पात्र कुटुंबांना ₹12,000/- पर्यंतचे अनुदान
शहरी भागात नगरपालिका/नगरपंचायतद्वारे सुविधा उपलब्ध
शौचालयाचे बांधकाम पूर्ण झाल्यानंतर निधी थेट खात्यात जमा
📢 जनजागृती व सहभाग:
स्वच्छता ही सेवा, प्लास्टिक मुक्त भारत, आणि स्वच्छता रॅलीज यासारख्या उपक्रमांचे आयोजन
विद्यार्थ्यांमध्ये स्वच्छतेविषयी शपथ, पोस्टर स्पर्धा, व इतर उपक्रम
सामाजिक संस्था, स्वयंसेवी संस्था आणि नागरिकांचा सक्रीय सहभाग
📞 संपर्क व अधिक माहिती:
अधिकृत वेबसाइट: https://swachhbharatmission.gov.in
राज्य स्वच्छता कक्ष, महाराष्ट्र शासन
ग्रामपंचायत / नगरपालिका कार्यालय
📝 टीप:
शौचालयासाठी अर्ज करताना घराचा फोटो, बँक पासबुक, ओळखपत्र (आधार कार्ड), व गरज असल्यास BPL यादीतील नाव आवश्यक आहे.
योजना संपूर्ण भारतात लागू असून प्रत्येक राज्याने आपल्यापरिने अंमलबजावणीसाठी विशेष उपक्रम राबवले आहेत.