पेसा ५% अबंध निधी योजना (PESA 5% Untied Fund Scheme)
पेसा ५% अबंध निधी योजना (PESA 5% Untied Fund Scheme) – महाराष्ट्र शासन
योजनेचा उद्देश:
पेसा ५% अबंध निधी योजना ही आदिवासी भागात (PESA क्षेत्रांतर्गत) स्थानिक स्वराज संस्थांना (ग्रामपंचायतींना) अधिक सशक्त व स्वायत्त बनवण्यासाठी राबवली जाणारी योजना आहे. या योजनेचा उद्देश स्थानिक गरजेनुसार विकासकामे हाती घेण्यासाठी निधी उपलब्ध करून देणे हा आहे.
PESA काय आहे?
PESA म्हणजे “Panchayats (Extension to Scheduled Areas) Act, 1996”, ज्याच्या अंतर्गत अनुसूचित क्षेत्रातील (Scheduled Areas) ग्रामसभा आणि ग्रामपंचायतींना विशेष अधिकार दिले जातात.
५% अबंध निधी म्हणजे काय?
राज्य शासनाकडून आदिवासी उपयोजनांतर्गत मिळणाऱ्या एकूण निधीपैकी ५% निधी हा ‘अबंध’ स्वरूपात ठेवण्यात येतो, म्हणजेच याचा वापर ठराविक योजनेसाठी न करता स्थानिक गरजेनुसार ग्रामसभेच्या मंजुरीने विविध लघु विकासकामांसाठी केला जाऊ शकतो.
निधीचा वापर कोणत्या कामांसाठी करता येतो?
गावातील रस्ते दुरुस्ती
पाणीपुरवठा
शाळा दुरुस्ती
आरोग्य सुविधा
सामूहिक शौचालये
सार्वजनिक ठिकाणांची स्वच्छता
महिला व बालकल्याण उपक्रम
स्थानिक सण, उत्सव वा सांस्कृतिक कार्यक्रम
(सर्व कामे ग्रामसभेच्या ठरावानुसारच केली जातात)
लाभार्थी कोण?
PESA कायद्यांतर्गत येणाऱ्या अनुसूचित क्षेत्रातील ग्रामपंचायती
या ग्रामपंचायतींमध्ये राहणारे सर्व नागरिक अप्रत्यक्षपणे लाभार्थी असतात
योजनेची वैशिष्ट्ये:
निधीचा वापर ग्रामसभा मंजूर करेल अशा कामांसाठीच करता येतो
निधी वापरासाठी कोणतीही किचकट प्रक्रिया नाही
निधीचा उपयोग त्वरित गरज भागवणाऱ्या कामांवर केला जातो
स्थानिक पातळीवर पारदर्शकता व लोकसहभाग वाढतो
नियंत्रण व अंमलबजावणी:
ग्रामपंचायत व ग्रामसभा
जिल्हा परिषदेअंतर्गत आदिवासी विकास प्रकल्प अधिकारी (ITDP)
सामाजिक लेखापरीक्षण व वार्षिक अहवालाद्वारे कामांची पडताळणी
अधिक माहितीसाठी संपर्क:
स्थानिक ग्रामपंचायत कार्यालय
जिल्हा परिषद / पंचायत समिती कार्यालय
आदिवासी विकास प्रकल्प कार्यालय (ITDP)
अधिकृत वेबसाइट: https://tribal.maharashtra.gov.in
टीप:
ही योजना केवळ अनुसूचित क्षेत्रांतील (PESA अंतर्गत) ग्रामपंचायतींसाठी लागू आहे. योजनेचा उद्देश केवळ स्थानिक गरजांच्या पूर्ततेसाठी ग्रामसभेला सक्षम करणे हा आहे. त्यामुळे निधीचा वापर करताना ग्रामसभेचा ठराव आवश्यक आहे.